|
کتاب فارسی اول دبستان
 خیلی وقت است در مورد رسم‌الخط
ننوشته‌ام. در مورد تقویم و محرم و جهنم نوشتن هم حدی دارد! کتاب
فارسی اول دبستان را همگی به خاطر دارید. آن‌چه به ما آموزیده می‌شد،
روشی بود معروف به روش باغچه‌بان. شاید دو سه سال اخیر نیز شنیده
باشید که در کتاب اول دبستان هم از «ی» اضافه استفاده کرده‌اند،
مانند «خانه‌ی» در مقابل «خانهء»، که این کار از جانب هنوز‌فسیل‌نشدگان
بسیار پسندیده محسوب می‌شود، و آخرین سنگر ما در بحث با موجودات
زبان‌نفهم ولی تصمیم‌گیرنده (که کم نیز نیستند) این است که
بگوییم در کتاب‌های دبستان نیز هم‌اکنون این‌گونه می‌نویسند...
این متنی است که در کتاب فارسی اول دبستان سال ۱۳۷۹ می‌خوانید
(با حفظ رسم‌الخط، ولی حذف تشدید و تنوین):
سخنی با همکار گرامی
کتاب فارسی اول
ابتدایی، امسال با تغییراتی در برخی درس‌ها و نیز در رسم‌الخط به
چاپ رسیده است. تقاضا دارد پیش از تدریس کتاب به نکات زیر دقیقا
توجه فرمایید:
-
در لوحه‌ها و تصاویر کتاب تغییراتی ایجاد شده است.
-
متن چند درس کتاب کاملا تغییر کرده است.
-
در رسم الخط کتاب «ی» میانجی به جای «ء» به صورت کامل «ی»
نوشته می‌شود. «ها»ی جمع نیز جدا نوشته می‌شود.
-
شعر نوبهاری زیبا از ...
-
همکاران گرامی به‌جای شعر ...
-
سال آینده کتاب فارسی سال اول ابتدایی تالیف جدید خواهد
داشت. در کتاب جدید خط کتاب نیز تغییر خواهد کرد و خط نسخ چاپی
جای‌گزین آن خواهد شد.
دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتاب‌های درسی
با نگاهی به کتاب متوجه حضور چنین
ترکیب‌هایی (با این ظواهر) می‌شوم: خوش‌حال، خانه‌ی (ص ۷۹)،
باغبان، آبیاری، سم‌پاشی (ص ۸۰)، دستشان (ص ۸۱)، آن‌ها (ص ۸۲)،
یک‌دیگر (ص ۸۵). قسمت‌هایی از کتاب به جهت شست‌و‌شوی عقاید
کودکان باز‌نویسی شده‌است که این بخش‌ها را می‌توان از روی مطلب‌شان
(نماز، اذان، مسجد، ...)، یا قلم بسیار بد و اندازه‌ی متفاوت‌شان
تشخیص داد (مثال: ص ۸۵).
اما آن‌چه مرا به چنین مطالعه‌ای واداشت مشاهده‌ی کتاب فارسی
اول دبستان سال ۱۳۸۱ بود (که گویی تالیف ۱۳۸۰ می‌باشد). این کتاب
که به دو بخش «بخوانیم» و «بنویسیم» تقسیم شده است سعی دارد در
سال اول راهی را بپیماید که زمان ما حدود سه سال به طول می‌انجامید.
قسمتی از مقدمه را که مربوط به بحث است می‌آورم:
مقدمه
خدا را سپاس که توفیق‌مان داد
تا در پی تشکیل شورای برنامه‌ریزی آموزش زبان فارسی، کار تهیه و
تولید کتاب فارسی (بخوانیم و بنویسیم) و مواد کمک آموزشی را به
انجام و فرجام برسانیم. امیدواریم که ره‌آورد آموزش این کتاب‌ها،
بهبود، رشد و اعتلای آموزش باشد و همت بلند و تلاش شما معلمان
ارجمند و سخت‌کوش افق‌های تازه و روشنی را فراروی نسل دانش‌آور
ما بگشاید.
معلم عزیز و گرامی!
دو سال اخیر برای گروه زبان و ادبیات فارسی دفتر برنامه‌ریزی
و تالیف کتاب‌های درسی پربرکت و نویدبخش بود؛ در طی این دو سال
کتاب حاضر مورد اجرای آزمایشی قرار گرفت و همت بلند همکاران
محترم مجری طرح آزمایشی در بسیاری از زمینه‌ها از قبیل طراحی،
قطع کتاب، اشکال‌های چاپی، پرسش‌ها و تمرین‌ها و تعدیل محتوا به
کمک مولفان و برنامه‌ریزان آمد و حاصل کار که اینک پیش روی شماست
از صافی اندیشه و نظر این بزرگواران گذشت و پیراسته گشت. ضمن
تشکر از این همکاران محترم توجه شما را به نکات زیر جلب می‌نماید:
-
در کتاب بخوانیم به روی‌کرد کلی و در
کتاب بنویسیم به روی‌کرد تحلیلی و در بعضی از
بخش‌های هر دو کتاب به هر دو روی‌کرد توجه شده است.
-
در این کتاب‌ها به هر چهار مهارت زبانی (گوش دادن، سخن
گفتن، خواندن و نوشتن) به یک میزان توجه شده است و به همین
دلیل کتاب فارسی شامل دو کتاب بخوانیم و بنویسیم است.
-
باتوجه به این که تمرین رونویسی برای خط تحریری در کتاب
بنویسیم پیش‌بینی شده است، نیازی به تهیه‌ی دفتر مشق یا دادن
مشق اضافی به دانش‌آموزان نیست؛ جز در موارد خاص با تشخیص معلم.
-
به منظور کمک به تقویت خط دانش‌آموزان و توانایی
خوانانویسی توسط آنان از دو خط در این کتاب‌ها استفاده شده است؛
یکی خط خواندن و دیگری خط نوشتن. خط خواندن همان خطی است که
بسیاری از کتاب‌های کودکان به آن خط چاپ می‌شود و خط نوشتن خطی
است که متون درس‌ها به آن خط نوشته شده‌است. برای نوشتن خط
تحریری نیازی به آموزش جداگانه نیست بلکه مبنا تمرین نظری و
عملی دانش‌آموز و به عبارت بهتر نسخه‌برداری از روی کتاب است.
بنابراین ضرورتی برای برگزاری کلاس آموزش خط نیست.
...
 آن‌چه با نگاهی مختصر به این دو
کتاب دست‌گیرم شد آن است که کتاب اول، بخوانیم، قرار است نقش
روزنامه را در دوره‌ی ما بازی کند، یعنی کمک کند تا دانش‌آموز (کودک)
با ظاهر خط و کلمات آشنا شود، و البته کم‌کم با خواندن آن. برای
مثال وقتی در درس اول «آ» درس داده می‌شود، کلمات آب، دریا، و
آبی به عنوان مثال می‌آیند، در حالی که در روش قبلی، در هر لحظه
فقط از کلماتی نام برده می‌شد که تمام حروف‌شان درس داده شده بود.
کتاب بخوانیم نیز همان‌گونه که در مقدمه گفته شده است، نقش دفتر
مشق را دارد، اما نکته‌ی بسیار عجیب و بد آن است که برای نوشتن
از خطی (که خود تحریری می‌نامد) استفاده کرده است که آشی‌ست بین
نستعلیق و نسخ و آن‌چه تمام ما ایرانی‌های بد‌خط می‌نویسیم. باید
اعتراف کنم در کلاس اول کشیدن دایره برایم آسان نبود، حال چگونه
قرار است کودکان این منحنی‌ها را بیاموزند، نمی‌دانم.
 در کتاب بخوانیم، چند نکته نظرم را جلب
می‌کنند: همان‌طور که در مقدمه‌ی کتاب سال ۱۳۷۹ هم وعده داده شده
بود، خط این کتاب جدید دیگر دست‌نویس نیست و حروف‌چینی آن را
رایانه به عهده داشته است. از مشکلات حاصل از این کار و بی‌توجهی
دست‌اندرکاران، فاصله‌ی کم، ولی قابل مشاهده‌ی بین اتصال حروف در
یکی از قلم‌ها می‌باشد، که ابتدا در من این شبهه را ایجاد کرد که
این فاصله عمدی است یا نه. در قستمی از صفحه‌ی ۱۳ که در شکل نشان
داده شده است، این نکته را می‌بینید. «آسمان‌هاست» به این صورت
نوشته شده است که طبیعی‌ست(ص ۷۵). در صفحه‌ی ۸۲ همان‌طور که مشاهده می‌کنید،
دقت کافی در قرار دادن علائم سجاوندی به کار نرفته است، و نتیجه
مانند روش فرانسوی شده است که در دو طرف علائم (اعم از نقطه،
ویرگول، پرانتز، و ...) فاصله می‌گذارند. این در مقابل روش
انگلیسی آن است که قبل از نقطه و ویرگول و ... فاصله قرار نمی‌گیرد،
همین‌طور داخل پرانتز و قلاب و ... نیز فاصله نمی‌گذارند. در
فارسی ما از روش انگلیسی پی‌روی می‌کنیم. نکته‌ی دیگر که در این
صفحه دیده می‌شود، استفاده از شکل تحریری حرف «ه» در کلمه‌ی «خانه»
است، که به شکل «خانہ» نوشته می‌شود. من برایم نوشتن این شکل آخر،
از حرفی با نام یونی‌کد ARABIC LETTER HEH GOAL و کد U+06C1
استفاده کردم. یعنی این شکل، شکل آخر حرفی است که در زبان اردو
استفاده می‌شود، و ترجیح می‌دادم لااقل در کتاب کلاس اول از آن
به جای شکل آخر حرف «ه» فارسی استفاده نشود.
 در صفحه‌ی ۸۶، تشدید در عبارت «آبیّ
و شادابی» خودنمایی می‌کند. در این صفحه می‌توان به وضوح وضع بد
این خط را دید. در صفحه‌ی ۹۵، عبارات «پشت‌شان»، «حَرِکت»، و «خانه
به دوش» دیده می‌شوند، که البته عبارت آخر با فاصله در میان بخش‌هایش
نوشته شده است. از همین دست است «هفت ساله» در صفحه‌ی ۱۰۷، و «کم
کم» در صفحه‌ی ۱۱۶. از مشکلات دیگر پر کردن کتاب از چرندیات متنی
و تصویریِ مسجد و نماز و ... است، که مثال آن را در صفحه‌ی ۹۸ می‌بینید.
در صفحه‌ی ۱۰۰ «راه‌پیمایی» دیده می‌شود. از نکات قابل تحسین
کتاب، گذاشتند نیم‌فاصله‌ای مناسب در مکان‌های لازم است، نیم‌فاصله‌ای
که نه چندان کم است که درهم‌رفتگی حروف اذیت کند، نه چندان زیاد
که با فاصله‌ی کامل اشتباه شود. این نیم‌فاصله مثال خوبی از نیاز
ما به اسفاده از نیم‌فاصله به جای ZWNJ است، مثال آن را می‌توانید
در «لاک‌پشت» در صفحه‌ی ۱۰۵ ببینید. طبیعی است که در صفحه‌ی ۱۱۰،
«کوچکم» همین گونه نوشته شود. صفحه‌ی ۱۱۶ با این جمله می‌آغازد:
«هر سال چهار فصل دارد؛ بهار، تابستان، پاییز، زمستان.». به نظر
می‌رسد منظور «:» بوده است و به اشتباه «؛» خورده است، اما اگر
چنین نباشد، استفاده از نقطه‌ویرگول در این کتاب، و استفاده‌ی
بابجایش در این‌جا، هر دو اشتباه می‌باشد.
 گذشته از کوتاهی‌ها و کم‌توجهی‌هایی
که گفته شد، شلوغ شدن بیش از حد صفحات، تقسیم آن‌ها به چند جعبه،
پانویس، و ... در مقابل سادگیِ قابل تحسین کتاب قبلی بسیار
آزاردهنده است. برای مثال دو شکل نخستین این نوشته را با هم
مقایسه کنید. هم‌چنین رسم‌الخطی که از سال ۱۳۷۹ در کتاب است، با
آخرین شیوه‌نامه‌ی فرهنگستان زبان و ادب فارسی که در این زمینه
تصمیم‌گیرنده است، مطابقت ندارد (حداقل در مورد «ی»ِ اضافه).
البته این مورد خوش‌حال کننده است، چون رسم‌الخط کتاب بر من
پسندیده‌تر است، و حتم دارم در آینده جای دارد. از نکات جالب
دیگر عدمِ اشتراکِ حتی یک نفر در بین مولفین کتاب قدیم و جدید می‌باشد.
به یاد داشته باشید که حجم دو کتاب جدید روی هم ۲۵۸ صفحه است! در
مقابل ۱۱۰ صفحه در کتاب قدیم.
از تغییرات داده شده پیش‌بینی می‌شود که یادگیری کتاب جدید، و
در نتیجه خط فارسی، در کلاس اول بسیار سخت‌تر از قبل باشد، که
نظر چند معلمی که با ایشان صحبت کردم نیز چنین بود، اما همگی
معتقدند وقتی کودک با این شیوه خط را آموزید، به راحتی می‌تواند
نوشته‌های نستعلیق و حتی شکسته‌نستعلیق را نیز بخواند!
 امیدوارم این حرکت شروع استفاده‌ی
گسترده از خطی زشت و بی‌هویت بین نسخ و نستعلیق، مانند آن‌چه در
پاکستان و چند کشور عربی استفاده می‌شود نباشد. در پایان باید
بگویم که حضور نام دکتر «فردوس حاجیان» وادارم می‌کند کمی در
نظرم تامل کنم. آشنایی من با فردوس حاجیان برمی‌گردد به سال
۱۳۷۰، ایشان معلمی بسیار باهوش، باذوق، و خلاق بود که روش‌های
آموزشی‌اش بدیع و کارا می‌نمود. این آشنایی قبل از آن بود که
ایشان مدرکِ دکتری‌ِ افتخاری خود را کسب کند. ترسم از آن است که
معلم باهوش، قدرت آموزش دانش‌آموز را خیلی بیش‌تر از آن‌چه هست
برآورد کرده باشد.
|
Persian, Lesson One, Iranian National Standardized Elementary School Textbook
It's been a long time now since I've
written about penmanship and proper writing style. There is after all, a
limit as to how much one can write about Calendar-setting, Muharram
and Damnation! You all remember the standardized primer back
in elementary school. That which was taught to us was known as the
"Baghcheban Method". You may have
even heard that in the past two or three years, in the elementary
school primer they've now started writing the vocalic Heh+ezafeh
like "khāneh-Yeh" (with a big Yeh) instead of "khāne+Small
Hamzeh Above" a move
which is considered to be desirable by those who are not set
against change and was truly our last bastion in the debate with those
creatures who
understand little but are the decision-makers (of which there
is also no shortage) and so that's how it is: they're now writing
it in this way in the elementary school primer.
Please see the
text below from the Elementary School Textbook for 1379 (2000-2001),
(reproduced as is but with the omission of tashdid and tanvin):
A Word to our Esteemed Colleague
The Elementary Persian Textbook, Level One has been published this
year with a few changes in the lessons and also in the typography.
It is requested that before teaching the book you take careful notice of
the following points:
-
Changes have been made in the charts and pictures of the book.
-
The text of some lessons of the book has been completely changed.
-
In the typography of the book, the letter "ye-ye mianji"
(connecting yeh) , instead of being written as a "hamzeh above" is written as a full letter "yeh".
The "hā" of the plural is also written separately.
-
The poem, "nawbahari ziba" by ....
-
Esteemed colleague, in the place of poetry.....
-
Next year the elementary Persian textbook for level one will have a new edition. In the new book, the script of the book also will change and printed
naskh
script will be chosen for it.
-The Bureau of Planning and Compiling of Textbooks
A glance at pages 79-85 reveals the appearance of
some notable compound expressions. (Examples given.) Sections of the book
have been rewritten with a view to brainwashing the beliefs of children.
These parts can be identified either from the choice of words ("prayer",
"call to prayer", "mosque", etc) or by the bad and unmatching font
size (see page 85 to the left for an example).
But (coming now to the main point) the reason I
was compelled to make this little study was a look at the First-Year
Persian Elementary Textbook for the year 1381 (2002 or 2003) which
I guess was compiled in 1380 (2001 or 2002). This book which has
been divided into two parts, "Let's Read" and "Let's Write", tries to
cover in the first year that which in our day took about three years.
I produce here the portion of the Introduction relevant to
the discussion:
Introduction
Thanks to God, we were able, in conjunction
with forming the Planning Committee for Persian Language Instruction,
to bring to completion the work of preparing and producing the Persian
Textbook (Let's Read & Let's Write) and a means of instructional
aid. We hope the result of instruction with these books will be
improvement, development and better quality of instruction and the hard
work and efforts of you, the valuable and hard-working teachers will open
up new horizons before the next generation of our young learners.
Dear and esteemed teachers!
The past two years have been very blessed and heartening for the Persian
Language and Literature Group of the Bureau of Planning and Compilation
of the Persian Textbook. In the course of these past two
years, this book has been used on a trial basis and the great efforts of
our respected colleagues who implement educational planning came
forth with help for the editors and planners in many fields such as
layout, size of the book, printing issues, questions, exercises and
adjusting the contents and the end result of this work, with the best
intentions and viewpoint of these great people
is placed in front of you now having taken
its final edited form. Along with thanking these respected
colleagues, your attention is called to the following points:
|
